گیاه خوشبو و خوش طعم مرزه یکی از گیاهان محبوبی است که به طور گسترده در غذاهای اروپایی و آمریکای شرقی به کار گرفته میشود. از لحاظ گیاه شناسی، این گیاه سالانه، متعلق به خانواده‌ی نعناع بوده و از لحاظ علمی نیز به عنوان Satureja hortensis شناخته شده است.
این گیاه به شرایط آب و هوایی مختلف بسیار مقاوم است و برای رشد خود به نور خورشید نیازمند می‌باشد. ارتفاع این گیاه به طور تقریبی به ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر می‌رسد. این گیاه دارای برگ‌های نرم و سبز تیره‌ای است که گل‌های بنفش کوچک می‌دهد. مرزه‌ی زمستانی نیز دارای مشخصه‌ی رشد یکسانی با مرزه‌ی تابستانی است با اینحال این گیاه دارای ساقه‌های چوبی سختی است. معمولا گونه‌های وحشی مختلفی در مورد مرزه وجود دارد. گیاهی به نام Satureja douglasii یکی از این گونه‌ها است که در نواحی آلاسکا و کالیفرنیا به عنوان دمنوش گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گیاه Satureja thymbra نیز یکی دیگر از گونه‌های وحشی است که در کشورهای خاور میانه و مدیترانه یافت میشود و از آن برای ساخت روغن گیاهی استفاده میشود.
خواص مرزه برای سلامتی:
- برگ مرزه و شاخه‌های آن دارای ترکیبات شیمیایی با کیفیت بالا هستند که دارای خاصیت آنتی اکسیدانی می‌باشند. این ترکیبات همچنین از بروز بیماری‌ها پیشگیری کرده و باعث افزایش سلامت کلی بدن میشود. علاوه بر این، فیبر موجود در این گیاه به کاهش LDL یا کلسترول بد خون کمک می‌کند ، در حالیکه کلسترول خوب خون یا همان HDL را افزایش خواهد داد.
- برگ‌های مرزه دارای فنول‌های روغنی ضروری فراری همچون تیمول و کارواکرول است. همچنین ترکیباتی همچون لینالول، کامفن، کاریوفیلن و دیگر ترپنوئیدها نیز در آن یافت میشود.
- تیمول یکی از مهم‌ترین روغن‌های ضروری است که خاصیت ضد قارچی و ضد عفونی آن از لحاظ علمی ثابت شده است.
- علاوه بر موارد ذکر شده، ترکیبات فنولی دیگر همچون کارواکرول در مرزه از رشد باکتر‌ی‌های مختلف هچون coli و باسیلوس سرئوس جلوگیری می‌کند. کارواکرول، بنابراین ، به عنوان افزودنی غذایی سالم برای خواص ضد باکتریایی آن استفاده میشود. این ماده همچنین طعم تند و بی نظیری به مرزه می‌بخشد.
- مرزه منبع بسیار عالی از مواد معدنی و ویتامین‌هاست که برای سلامت کلی بدن مفید وموثر است.برگ‌ها و شاخه‌های آن منبع بسیار غنی از پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، منگنز، روی و سلنیم می‌باشد. پتاسیم یکی از مهم‌ترین ترکیبات سلولی است و به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک می‌کند. منگنز نیز توسط بدن به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم‌های آنتی اکسیدان عمل می‌کند. آهن برای ساخت گلبول‌های قرمز خون ضروری است.
- این گیاه همچنین منبع غنی از ویتامین‌های مهمی همچون گروه B کمپلکس ، ویتامین A ، ویتامین C ، نیاسین، تیامین و پیرودوکسین است.
- مرزه خشک ۱.۸۱۰ میلی گرم از ویتامین B6 را تامین می‌کند. پیریدوکسین نیز سطح GABA ( تسکین دهنده انتقال دهنده عصبی) در مغز را بالا نگه می‌دارد و در نتیجه استرس را کاهش می‌دهد.
- ویتامین C به بدن کمک می‌کند در برابر عومل عفونی مبارزه کند و سطح رادیکال‌های آزاد و مضر در بدن را کاهش دهد.
- ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی و آنتی اکسیدان است که برای حفظ سلامت غشاهای مخاطی و پوست سالم و همچنین برای بینایی ضروری است.مصرف موادی که سرشار از ویتامین A هستند برای محافظت از ریه‌ها و پیشگیری از سرطان مجاری تنفسی بسیار مهم است.
مرزه خشک حاوی سطح بسیار خوبی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. تنها ۱۰۰ گرم از مرزه خشک می‌تواند ارزش تغذیه‌ای زیر را به همراه داشته باشد:
- ۱۲۰ درصد فیبر
- ۲۵ درصد نیاسین
- ۱۳۰ درصد ویتامین B6
- ۸۳ درصد ویتامین C
- ۱۷۷ درصد ویتامین A
- ۴۷۴ درصد آهن
- ۲۱۰ درصد کلسیم
- ۹۴ درصد منیزیم
- ۲۶ درصد منگنز
- بدون کلسترول
انتخاب و ذخیره سازی:
هر دو شکل تازه و خشک شده‌ی گیاه مرزه در فروشگاه‌ها یافت میشود. برگ‌های تازه و شاخه‌های آن برای پخت و پز در طول فصل‌های مختلف سال مورد استفاده قرار می‌گیرد. شما می‌توانید برای خشک کردن مرزه، برگ‌ها و شاخه‌های آن را روی یک سطح تمیز پهن کنید و در دمای اتاق قرار دهید. برگ‌های خشک شده باید از ساقه جدا شود و سپس در یک شیشه‌ی تمیز و بدون هوا و در هوای خنک، تاریک و خشک نگه‌داری گردد.
کاربردهای درمانی:
- گیاه مرزه حاوی روغن‌های ضروری است است که خاصیت آنتی باکتریایی و ضد قارچی دارند.
- همانند آویشن، مرزه نیز برای غرغره کردن گلو مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینکار باعث تسکین درد گلو شده و نشانه‌های برونشیت را کاهش می‌دهد.
- اجزای تشکیل‌دهنده این گیاه ، به خصوص شاخه گل، دارای خاصیت ضد عفونی ، ضد نفخ ، خلط آور و ضد روماتیسمی ( درد مفاصل را تسکین می دهد ) است.
استفاده‌های آشپزی:
برگ مرزه ، به صورت خشک و یا تازه، می‌تواند در آشپزی مورد استفاده قرار گیرد. بخش‌های مختلف آن دارای طعم بسیار خوب و بی نظیری هستند. این گیاه را می‌توان با گیاهان دیگر ترکیب کرد. برای اینکه طعم و بوی مرزه به صورت دست نخورده باقی بماند، می‌توانید در مراحل آخر پخت آن را به غذای خود اضافه کنید. زمان پخت طولانی ممکن است باعث تبخیر روغن‌های ضروری آن شود.
- برگ مرزه تازه به عنوان چاشنی در سالادها و غذاها استفاده میشود.
- دم‌کرده گیاه مرزه به عنوان یک نوشیدنی سالم شناخته شده است.
- این گیاه برای آماده سازی سوپ‌های فصلی و سس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- علاوه بر این، می‌توان مرزه را برای طعم‌دار کردن گوشت، مرغ و ماهی مورد استفاده قرار داد.